Olsztyn





Serce Warmii i Mazur

Położony w południowej części Warmii, nad rzeką Łyną, na Pojezierzu Mazurskim liczy sobie już ponad 650 lat.
Historię ma równie burzliwą jak większość naszych miast, o czym świadczą liczne zabytki. Ale stolica Warmii i Mazur to też wspaniała przyroda położona wśród kilkunastu jezior i trzech rzek przez nią przepływających w krajobrazie wypełnionym rozległymi lasy, które zachęcają do aktywnego wypoczynku.
Jest świetną bazą wypadową do zwiedzania okolicy, a jest co tu zwiedzać, no i też należy wspomnieć, że Olsztyn jest promotorem kampanii ”Mazury cud natury”.
Okolice Olsztyna będziemy sukcesywnie pokazywać, natomiast w tym wpisie zapraszamy do samego Olsztyna.
Mieliśmy przyjemność być niedawno u kuzynostwa w Olsztynie (2022) i po tych kilku latach niebycia trzeba powiedzieć, że niesamowicie miasto poszło do przodu, a życie towarzyskie kwitnie tu niczym w Krakowie czy Wrocławiu.




Wysoka Brama

To od niej zazwyczaj rozpoczyna się zwiedzanie Olsztyna. Jest jedyną bramą ocalałą z trzech prowadzących swego czasu do miasta. Tak też i nam się ułożyło, że doszliśmy do Wysokiej Bramy od strony miasta. Zatrzymaliśmy się na moment przy okazałym budynku jakim jest budynek Rejencji oraz przy Urzędzie Miasta Olsztyn. Ten luksusowy budynek był obok budowanego w tym samym czasie, a miało to miejsce w latach 1908-1911, ratusza, architektonicznym symbolem awansu miasta. Jest przykładem architektury wczesnego modernizmu i zapewne jest to najbardziej monumentalny gmach w mieście.
W tym reprezentacyjnym gmachu swoje siedziby miały najbardziej wpływowe instytucje w mieście. W 1920 r. mieściło się w nim biuro Komisji Alianckiej nadzorujące przebieg plebiscytu na Warmii i Mazurach, a jej przewodniczący, Ernest Renine, miał tu swoją siedzibę. Poza biurami Rejencji w obiekcie tym znajdowały się inne mniejsze instytucje i urzędy państwowe, a w czasie II wojny światowej swoją siedzibę miało tu m.in. gestapo. Należy w tym miejscu nadmienić, że podczas działań wojennych budowla nie uległa większemu zniszczeniu. W latach 1945-2002 budynek zajmowały Polskie Koleje Państwowe.
Wracając jednakże do Wysokiej Bramy, od której zaczęliśmy zwiedzać Olsztyn, to nadmieńmy tylko, że owa brama zwana również Górną, stanowi główną pozostałość średniowiecznych fortyfikacji obronnych. Od strony starówki, we wnęce nad wejściem, bramę zdobi obraz Matki Boskiej ufundowany przez Jana Pawła II. Mozaikę wykonano ze szczególnego rodzaju szkła, wytopionego jednorazowo w kilkuset kolorach w pracowniach Watykańskiej Fabryki św. Piotra pod kierunkiem dyr. Dario Narduzziego. Takie same mozaiki zdobią rzymską Bazylikę św. Piotra.




Starówka

Starówka – choć zachowała średniowieczny, szachownicowy układ ulic – została po wojnie odbudowana.  Jednak historia Olsztyna rozpoczęła się w XIV wieku. Miasto założył ok. 1334 roku Jan z Łajs. Na początku funkcjonowało pod niemiecką nazwą Allenstein, która pochodzi od pruskiej nazwy Łyny – Alna bądź Alle. Dostał on prawa miejskie w 1353 roku. Kamieniczki otaczające rynek, z gotyckim ratuszem pośrodku, mają cechy barokowe, ale zupełnie współczesne dekoracje.  Do dziś przetrwała wytyczona wówczas sieć ulic, część fortyfikacji, a wiele domów na Starym Mieście posiada średniowieczne fundamenty, natomiast stylizowane domy okalające bliższy bramie Targ Rybny pochodzą z początku naszego stulecia.
W czasie wojen polsko-krzyżackich Olsztyn przechodził z rąk do rąk. W 1410 roku administrator olsztyński oddał zamek Władysławowi Jagielle. Cztery lata później Olsztyn został zniszczony przez wojsko królewskie. W 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Podczas wojny trzynastoletniej w 1454 roku olsztynianie przeciwstawili się Zakonowi Krzyżackiemu, opanowali zamek i uznali władzę Kazimierza Jagiellończyka. Niestety rok później Krzyżacy ponownie zajęli miasto.
W 1466 na mocy pokoju toruńskiego Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski.




Stary Ratusz

W centralnej części rynku starego miasta znajduje się wybudowany na na przełomie XV-XVI wieku ratusz. Już w średniowieczu ratusz był siedzibą burmistrza i ławy sądowej. W przyziemiu i wokół niego rozmieszczone były kramy handlarzy oferujących swoje usługi.
Obecnie ratusz stanowi przykład budowli użyteczności publicznej, zmieniającej swój wygląd wraz z potrzebami miasta i wydarzeniami historycznymi. Jest też wartościowym zabytkiem o estetyce późnogotyckiej, wyrażonej w rzadkim na Warmii detalu architektonicznym.
Jak już o detalach, to kilka udało się wyszukać 🙂




Gotycki zamek Kapituły Warmińskiej

To najstarszy i najbardziej okazały zabytek stolicy Warmii i Mazur. Przez wieki stanowił serce miasta, które rozwijało się w jego cieniu. Kiedyś był domem Mikołaja Kopernika, obecnie mieści się tu siedziba Muzeum Warmii i Mazur, a komnaty i dziedziniec stoją otworem przed zwiedzającymi.

Kapituła Warmińska rozpoczęła wznoszenie budowli około 1348 r. Murowana konstrukcja powstała w miejscu ziemno-drewnianej strażnicy, założonej w zakolu Łyny w 1334 r. Początkowo zamek składał się tylko z jednego, północnego skrzydła, które ukończono w II połowie XIV w. Południowe, z masywną, 30-metrową okrągłą wieżą, dobudowano w połowie XV w.
Olsztyńska warownia była siedzibą administratora dóbr ziemskich Kapituły Warmińskiej. Od początku pełniła funkcje obronne, ale mieściła też skarbiec kapituły. Skuteczność militarną przetestowano już w 1356 r., kiedy zamek bezskutecznie próbowali zdobyć Litwini. Wojskową pieczę nad Kapitułą Warmińską do 1454 r. sprawował zakon krzyżacki, dlatego zamek w Olsztynie często znajdował się w centrum wojennej zawieruchy.




Po bitwie pod Grunwaldem wojska polskie bez walki zajęły go na dwa miesiące.

W 1414 r. Polacy zdobyli go na kolejne kilka miesięcy po kilkudniowym oblężeniu. W czasie wojny trzynastoletniej przechodził z rąk do rąk, był okupowany przez Krzyżaków, ale ostatecznie przypadł Polsce razem z całą Warmią na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 r. Wojska zakonne podeszły pod zamek jeszcze w 1521 r., ale odstąpiły od oblężenia na widok dobrze przygotowanej obrony. Zorganizował ją Mikołaj Kopernik, który w latach 1516-21 dwukrotnie był w Olsztynie administratorem dóbr Kapituły Warmińskiej. Zostawił tu po sobie kilka pamiątek, m. in. jedyną w swoim rodzaju tablicę astronomiczną na ścianie krużganku.
W ciągu kolejnych wieków zamek tracił znaczenie obronne. W latach 1756-58 dobudowano w nim wschodnie, otynkowane skrzydło mieszkalne w stylu późnego baroku. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. warownia przeszła pod panowanie Królestwa Pruskiego. Generalnemu remontowi i regotyzacji poddano ją w II połowie XIX w. Przebudowana jeszcze na początku ubiegłego stulecia, szczęśliwie przetrwała obie wojny światowe.
Dziś budowla składa się z dwóch gotyckich skrzydeł połączonych od strony Łyny murem kurtynowym oraz późnobarokowej części, przez którą prowadzi wejście na dziedziniec. Tamże znajdziemy kamienny posąg tzw. baby pruskiej przywieziony z Barcian, wersalski kamień graniczny z 1919 r., a także nieczynną studnię. Do 2006 r. obok niej rosła słynna, 120-letnia lipa, która jednak uległa silnej nawałnicy. Na dziedzińcu od 1974 r. odbywa się festiwal „Śpiewajmy poezję”.
Prowadząca do wejścia grobla dzieli dawną fosę na dwie części. Lewą zajmuje Amfiteatr im. Czesława Niemena, prawą – park z resztkami cylindrycznej baszty. Przy wejściu na groblę można przysiąść na ławeczce Kopernika. Na międzymurzu od strony południowej zachował się XVII-wieczny budynek załogi zamku, tzw. Magazyn Solny.




A skoro o Koperniku mowa…

Przed wejściem do zamku siedzi na ławeczce sam Kopernik z brązu a dotknięcie jego nosa ma przynosić szczęście.
Był najznamienitszym mieszkańcem gotyckiego zamku. Oprócz obowiązków administratora dóbr warmińskiej kapituły katedralnej, uczony właśnie tutaj spisał pierwszą wersję swojego traktatu monetarnego, który zasłynął tzw. „prawem Kopernika” mówiącym, że „gorszy pieniądz wypiera lepszy”. Przede wszystkim jednak stworzył pierwszą księgę rewolucyjnego dzieła „O obrotach sfer niebieskich”. Ich obserwacji dokonywał za pomocą specjalnej tablicy astronomicznej, zachowanej fragmentarycznie do dziś w zamkowym krużganku.
Przy zamku również znajduje się również wspomniany już amfiteatr.




Z zamkowej wieży rozciąga się miła dla oka panorama miasta

A na zielonej murawie dziedzińca, oprócz studni, stoi kamienna przed chwilą wywołana baba pruska, jedna z nielicznych pozostałych po plemionach zamieszkujących przed wiekami te ziemie. Jednak wbrew nazwie przedstawia mężczyznę trzymającego w prawej ręce róg, a w lewej krótki oręż. Symbolika rzeźby do dziś budzi spory wśród historyków spekulujących czy upamiętnia staropruskiego wodza czy bóstwo. Od strony płynącej w dole Łyny budowlę otacza urokliwy Park Podzamcze.




Bazylika konkatedralna św. Jakuba Apostoła

Na koniec zajrzyjmy jeszcze do świątyni, bo to nie byle jaka świątynia.
Bazylikę ukończono na przełomie XIV i XV w. po dziesięcioleciach budowy, która rozpoczęła się wraz z założeniem Olsztyna. Jest najstarszą budowlą sakralną w mieście, a także unikatowym zabytkiem w skali całego regionu. Charakterystycznymi elementami jej gotyckiego stylu architektonicznego są m.in. strzeliste, witrażowe okna, ozdobne szczyty ze sterczynami czy dekorowana tynkowanymi blendami wieża wybudowana na planie kwadratu. Swą obecną postać, liczącą siedem kondygnacji, zyskała dopiero pod koniec XVI w. Po nakryciu dachem namiotowym z renesansową latarnią jej wierzchołek sięga 70 metrów. W 1721 r. przy wieży dobudowano dwie kaplice.
We wnętrzu kościoła możemy zobaczyć m.in.: zachowane z okresu średniowiecza tabernakulum z renesansową dekoracją malarską i gotycką kratą, marmurową chrzcielnicę z XVII w., barokowe figury przedstawiające postacie świętych, tron arcybiskupów warmińskich, ambonę z 1913 r. czy pochodzące z nieistniejącego już kościoła w Braniewie bogato zdobione ławy z późnego gotyku. Na uwagę zasługują też organy odrestaurowane w latach 2006-08. Na przełomie XIX i XX w. grał na nich wybitny kompozytor Feliks Nowowiejski, który pełnił tu funkcję organisty. Od 1979 r. świątynia jest miejscem corocznych Olsztyńskich Koncertów Organowych.
W kościele znajdują się relikwie św. Wojciecha, które do Olsztyna trafiły prosto z Gniezna. Od 1965 r. świątynia stała się grobowcem biskupów warmińskich. W 1973 r. nadano jej prawa konkatedry. W 1992 r. uzyskała miano archikatedry, a od 2004 r. jest bazyliką mniejszą. Do tej ostatniej godności wyniósł ją papież Jan Paweł II, który podczas pielgrzymki w 1991 r. odprawił tu mszę świętą.




Jeśli jeszcze Cię nie było w Olsztynie, to koniecznie nadrób tę zaległość 🙂






Jeśli masz ochotę na wirtualną małą czarną, to zamawiając ją będzie nam niezmiernie miło, a Ty docenisz nasz trud włożony w prowadzenie bloga.

Postaw mi kawę na buycoffee.to

 




A jeśli podobał Ci się ten wpis, to zapraszamy do wsparcia naszego bloga poprzez polubienie naszego facebooka. Będzie to dla nas sygnał, iż wykonujemy dobrą i wartościową pracę🙂

 




A.D.2016

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Przewiń na górę