Petrova Gora
Pomnik powstania ludu Kordun i Banija
Jako że bardzo chciałem dotrzeć do tej monumentalnej budowli, to tak ułożyłem plan wakacyjny, aby nasza trasa przebiegała właśnie w pobliżu tego miejsca. Oprócz tego bardzo chciałem wejść na dach tego pomnika, by móc spojrzeć na panoramę nad Petrovą Gorą i całym górskim masywem. Czy coś z tego udało się zrealizować? Pierwsze trudności napotykamy przy wjeździe na masyw Mali Petrovac, czyli na ostatniej prostej, a to właśnie na jego szczycie postawiono pomnik.
Oczywiście okazało się po rozmowie z miejscowymi, że absolutnie nie należy się tym znakiem przejmować… on przecież nic, ale to absolutnie nic nie znaczy… mamy go traktować jakby go tu nie było… to tylko iluzja…
Kochamy Bałkany!!!
Choć trudno w to uwierzyć, to jednak uwierzyliśmy miejscowym ”wierzeniom”. Mimo to jakoś tak z duszą na ramieniu pokonywaliśmy zakręty na tej ostatniej prostej, spodziewając się i wypatrując wręcz wyskakującego policjanta zza jakiegoś ukrytego zaułka. Lecz gdy tylko droga doprowadziła nas do celu, a kończący się w tym miejscu las zaczął odsłaniać kontury pomnika, ta dusza na ramieniu przestała już obciążać ramiona i wróciła na swoje miejsce. Wobec tego zostawiamy samochód byle gdzie na niby parkingu i zabieramy się do dokumentacji fotograficznej.
Skąd pomysł na taki pomnik w takim miejscu?
Ten gigantyczny stalowy pomnik powstaje w masywie Petrova Gora, a dokładnie na jego najwyższym szczycie – Mali Petrovac, niedaleko granicy z Bośnią i Hercegowiną. To jeden z najbardziej imponujących spomeników rozsianych po całych Bałkanach, a wszystko to dzieje się za czasów reżimu marszałka Tito. Z racji wybranego miejsca na pomnik najczęściej mówi się w skrócie – pomnik Petrova Gora.
Pomysł narodził się po raz pierwszy po II wojnie światowej, lecz dopiero w roku 1970 rozpisano konkurs architektoniczny na budowę monumentu. Zwycięża praca Igora Toša, lecz zrealizowanie jego projektu okazuje się zbyt kosztowne. Władza ogłasza więc drugi konkurs, który wygrywa Vojin Bakić, i to właśnie jego projekt zaczęto realizować. Czas naglił. Wiadomo – propaganda musi trwać. Ogromny monument, o wysokości 37 metrów, miał zostać otwarty 10 lat później – w 1981 roku, w 40. rocznicę powstania Narodowej Armii Wyzwolenia Jugosławii. Jakiż to ogromny projekt, któremu daje się 10 lat na realizację!!!
Otwarcie
Projekt był naprawdę imponujący, choćby ze względu na infrastrukturę, którą trzeba było doprowadzić. Elektryczność, woda, droga – to naprawdę wymagało ogromnego nakładu pracy… i środków finansowych. Otwarty ostatecznie 4 października 1981 roku nie był jeszcze dokończony. I w sumie nigdy nie został…
Jednak przyznać trzeba, iż komuniści rozmach mieli…
Pomnik Powstania Ludu Kordun i Banija
To ważny punkt na jugosłowiańskiej mapie pamięci. Upamiętnia on poległych tu w walkach z Ustaszami etnicznych Serbów. Te najbardziej intensywne walki partyzantów toczyły się tu w latach 1941-1942. W okolicach masywu dość prężnie działały oddziały partyzanckie, które przez długi czas odpierały ataki ustaszy. Jako że nic nie może wiecznie trwać, ich opór w 1942 roku zostaje przełamany. Części udaje się zbiec, natomiast pozostali są wysyłani na masowe egzekucje lub do obozów koncentracyjnych, w wyniku czego zniszczonej i wymordowanej zostaje około 30% populacji z regionu Kordun.
Budowa
Pomnik został wykonany z betonu, natomiast jego falująca, futurystyczna konstrukcja została pokryta w całości sprowadzonymi ze Szwecji panelami ze stali nierdzewnej. Ten monolityczny budynek nie posiada nawet okien, bo oprócz wejścia pozbawiony jest jakichkolwiek elementów otwieranych. Pod koniec lat 80 tych, czyli tuż przed wojną a jednocześnie w czasie największej swej świetności miał 37 metrów wysokości, 3000 metrów kwadratowych powierzchni, na dole mieściła się sala kongresowa na 250 osób, piwnice sięgały 10 metrów pod ziemię, natomiast górne piętra przeznaczone były na bibliotekę, kawiarnię i muzeum toczonych na masywie Petrova Gora walk przez etnicznych Serbów. Kosztował niebagatelną na owe czasy kwotę – 34 miliardy dinarów jugosłowiańskich, a sama stal nierdzewna, którą został pokryty kosztowała 31 miliardów dinarów.
Po wybuchu wojny, ogromny pomnik jako najwyższy punkt w okolicy, przekształcony zostaje w bazę wojskową. Stacjonowały tu Jugosłowiańska Armia Ludowa, paramilitarne bojówki serbskie i armia chorwacka. Funkcjonował tu również szpital wojskowy.
Po rozpadzie Jugosławii ta część ziem pozostaje w granicach Chorwacji, a co za tym idzie monument przestaje już pełnić tak ważne funkcje, tym bardziej, iż poświęcony jest historii Serbów, z którymi Chorwaci mają na pieńku. Zatem pomnik zostaje ”porzucony”, co się dało to rozkradziono, a zbiory zniszczono. A szkoda… Bo pomimo różnic jakie dzielą oba narody, można by było z tego niezłą atrakcję turystyczną uczynić. Ale chyba już trochę na to za późno, bo po pierwsze inwestor by musiał tu z wagonem, a kto wie czy nie z dwoma pieniędzy przyjechać, a po drugie oba narody musiałyby się w końcu pojednać, co wydaje się niemożliwe w tym bałkańskim piekiełku. Ale my im życzymy, by grzechy przeszłości nie pomstowały w teraźniejszości i co gorsza… w przyszłości.
Nam ostatecznie nie udaje się zdobyć dachu monumentu i bardzo nad tym ubolewam. Albo tak źle szukaliśmy tego tajemniczego przejścia, albo zostało już zlikwidowane ze względów bezpieczeństwa. Nie wiem. Musieliśmy zadowolić się bryłą tylko z zewnątrz. Ale i tak warto było zobaczyć jeden z największych i chyba najciekawszych spomeników byłej komunistycznej Jugosławii.
Pomnik pomnikiem, jednak kim byli ustasze, kordunowie czy banijczycy?
Bardzo długa to historia wzajemnej nienawiści, być może ktoś chciałby bardziej się zainteresować i zgłębić problem polityczny regionu, więc tylko w skrócie za źródłem wikipedii krótkie wyjaśnienie;
Ludobójstwo Serbów w Niepodległym Państwie Chorwackim – ludobójstwo etnicznej ludności serbskiej dokonane przez reżim ustaszy w Niepodległym Państwie Chorwackim w latach 1941–1945, podczas II wojny światowej.
Tzw. dyktatura 6 stycznia i antychorwacka polityka zdominowanego przez Serbów rządu Jugosławii w latach 20. i 30. XX wieku podsyciły ruchy nacjonalistyczne i skrajnie prawicowe. Najbardziej ekstremalnym z nich był ruch ustaszowski, ultranacjonalistyczna i faszystowska partia polityczna Chorwatów założona przez Ante Pavelicia. U podstaw ideologii ustaszy leżała głęboka nienawiść etniczna wobec Serbów i serbskiej scentralizowanej władzy. Przed II wojną światową partia zorganizowała powstanie w 1932 r. i zamach na króla Aleksandra I. Po inwazji nazistowskich Niemiec na Jugosławię w kwietniu 1941 r. zainstalowano państwo marionetkowe znane pod nazwą Niepodległe Państwo Chorwackie, obejmujące większość terytorium współczesnej Chorwacji oraz Bośni i Hercegowiny, a także część dzisiejszej Serbii i Słowenii, w którym jedyną legalną siłą polityczną była partia ustaszy.
Celem ustaszy było stworzenie etnicznie czystej Wielkiej Chorwacji poprzez wyeliminowanie wszystkich nie-Chorwatów, przy czym Serbowie byli ich głównym celem, a kolejnymi także Żydzi i Romowie. Jedna trzecia Serbów miała zostać zabita, jedna trzecia wydalona, a ostatnia jedna trzecia nawrócona na katolicyzm. Dokonywano masakr na ogromną skalę oraz utworzono sieć obozów koncentracyjnych, z których największym był Jasenovac, słynący z wysokiej śmiertelności wśród więźniów i barbarzyńskich praktyk strażników.
Reżim ustaszowski w ramach systematycznego ludobójstwa zamordował od 200 tys. do 500 tys. Serbów, przy czym większość historyków zgodziła się na zakres od 300 tys. do 350 tys. ofiar śmiertelnych, z czego co najmniej 52 tys. zginęło w Jasenovacu. 300 tys. Serbów zostało wydalonych z terytorium NDH, a co najmniej 200 tys. przymusowo nawróconych, z których większość wróciła do wyznania prawosławnego po zakończeniu wojny.
Jeśli tu dotarłaś/dotarłeś drogi czytelniku naszego wpisu, to bardzo się cieszymy i zarazem zapraszamy do innych naszych galerii;
Tymczasem się żegnamy i do zobaczenia gdzieś tam kiedyś na szlaku 😉
Jeśli podobał Ci się ten wpis, to zapraszamy do wsparcia naszego bloga poprzez polubienie naszego facebooka. Będzie to dla nas sygnał, iż wykonujemy dobrą i przydatną pracę 🙂
A.D.2020