Baranów Sandomierski
Zamek w Baranowie Sandomierskim to dobrze zachowany przykład rezydencji magnackiej epoki Odrodzenia, należący do najwybitniejszych dzieł architektury późnego renesansu na ziemiach polskich.
Historia założenia zamkowego w Baranowie Sandomierskim sięga XV w., starosta łęczycki Jan Baranowski kazał wznieść obronną wieżę mieszkalną. Okazałą siedzibę na jej miejscu, wykorzystującą zapewne fragmenty starej gotyckiej budowli, renesansowy dwór obronny, wybudowano z inicjatywy kolejnego właściciela dóbr Rafała Leszczyńskiego w 1569 – 1583 r. Budynek ten rozbudowano już w latach 1591 – 1606 staraniem Andrzeja Leszczyńskiego, dodając do obecnego skrzydła zachodniego, jeszcze dwa skrzydła: północny i wschodni oraz krużganki łączące je. Budowla przybrała wówczas wygląd zbliżony do dzisiejszego. Jej forma i wprowadzony detal wskazują na twórcę związanego prawdopodobnie ze środowiskiem manierystycznego architekta i rzeźbiarza Santi Gucci, działającego głównie w Krakowie i Pińczowie.
W 1620 roku zamek wzmocniono czworobocznymi fortyfikacjami bastionowymi a w 1630 roku z inicjatywy Rafała Leszczyńskiego ozdobiono jego bryłę sztukateriami wykonanymi przez Giovanniego Battistę Falconiego. Po 1682 roku staraniem Józefa Karola Lubomirskiego budowli nadano cechy barokowe, w trakcie prac pod kierunkiem Tylmana z Gameren dobudowano galerię w kondygnacji piętra pomiędzy dwoma wieżami w zachodniej elewacji, wprowadzono także dekoracje stiukowe. W 1849 roku w zamku wybuchł pożar po którym, do usuwania zniszczeń przystąpiono dopiero po 1867 roku. W tym czasie założenie podupadło, zlikwidowano system obronny zamku, teren bastionów zniwelowano. Zdegradowane założenie zakupił właściciel majątku w Grębowie Feliks Dolański i przystąpił do odbudowy założenia.
Prace, trwające jeszcze w początkach XX wieku zostały wykonane pod nadzorem architekta Tadeusza Stryjeńskiego, brali w nich udział m.in. Jacek Malczewski i Józef Mehoffer. Wybudowano wtedy także kaplicę zamkową. W latach 1944 – 56 budynek zamku zamieniono na stajnie i magazyn GS. Do kolejnej renowacji obiektu przystąpiono po 1956 roku dzięki funduszom kombinatu „Siarkopol” a następnie Agencji Rozwoju Przemysłu. Od lat 60. XX wieku prowadzone były prace przy zagospodarowaniu terenu wokół zamku, zmodyfikowano układ drożny, budynki gospodarcze przebudowano na hotel, wprowadzono nową kompozycję parkową według projektów prof. Gerarda Ciołka i Alfreda Majewskiego, do przetrzebionego drzewostanu wprowadzono wiele nowych nasadzeń.
Zamek ulokowany jest pośrodku zachowanego założenia ogrodowego. Wybudowany na rzucie czworoboku z czterema okrągłymi, narożnymi basztami oraz kwadratową wieżą bramną. Wszystkie skrzydła mieszkalne rozplanowano jako jednotraktowe, z pomieszczeniami połączonymi amfiladowo. Zamek jest budowlą podpiwniczoną, z dwoma kondygnacjami nadziemnymi. Skrzydła mieszkalne przykryte zostały dachami dwuspadowymi, nad krużgankami przy parawanowej ścianie zwieńczonej attyką założono dach pulpitowy. Cylindryczne wieże zwieńczone są barokowymi hełmami z latarniami, prostopadłościenna wieża brama, będąca dominantą bryły, zakończona jest od góry attyką.
Uwagę zwraca niezwykła dekoracja rzeźbiarska: jońskie kolumny arkad, zróżnicowane, kamienne maszkarony w cokołach dolnych kolumn, tralkowa balustrada, rozety w żagielkach krużgankowych archiwolt czy niezwykłe manierystyczne nadproża z głowami smoków. Na podniebieniach sklepień krużganków przywrócono dekorację z polskimi herbami szlacheckimi. Z wyposażenia zachowały się w części pomieszczeń skrzydła wsch. marmurowe kominki szafiaste, baszcie tzw. Falconiego dekoracja stiukowa, wizerunki miast włoskich w „galerii tylmanowskiej”, w ramach Muzeum Wnętrz Historycznych udostępnione są rekonstruowane salony zamkowe: Malinowy, Klubowy i Zielony.
Park o powierzchni ok. 14 ha stanowi całkowicie nową kompozycję, gdyż zmiany jakie nastąpiły na terenie zespołu w poł. XIX w. były nieodwracalne. Teren został zaprojektowany na nowo. Zrealizowano tarasy fontannowe przy krótszych elewacjach zamku, ogród włoski w zach. części, nowe aleje lipowe i grupy nasadzeń. Na terenie przyzamkowym zachowały się grupy starszych drzew, przed frontem stary tulipanowiec i lipa.
Jeśli podobał Ci się ten wpis, to zapraszamy do wsparcia naszego bloga poprzez polubienie naszego facebooka. Będzie to dla nas sygnał, iż wykonujemy dobrą i przydatną pracę 🙂
A.D.2011
Opis zamku został zaczerpnięty ze strony www.zabytek.pl