Zamek Biskupów Krakowskich

w Siewierzu

Czasy średniowiecza to okres ciągłych walk i napadów. Z tego względu zamki i warownie lokalizowano w miejscach trudnodostępnych dla wroga. Na obszarach nizinnych warownie wznoszono na terenach otoczonych wodą, bagnach albo na moczarach. A wszystko po to, aby uniemożliwić najeźdźcy zdobycie twierdzy.

Lokalizację zamku w Siewierzu również dostosowano do warunków otoczenia. Zamek powstał na sztucznej wyspie w zakolu rzeki Czarnej Przemszy spiętrzonej groblą w wielki staw. Otoczono go dodatkowo fosą i wałem ziemnym. Ze stałym lądem komunikacja odbywała się poprzez most zwodzony. W XVI wieku walory obronne wzmocniono dodatkowo wybudowaną w fosie basteją bramną połączoną z tarasem artyleryjskim oraz górującą nad zamkiem wieżą ogniową ze stanowiskami strzelniczymi.

Zamek powstał XIII/XIV wieku z fundacji książąt bytomskich jako warownia o konstrukcji drewniano – ziemnej. W 1337 roku przeszedł we władanie książąt cieszyńskich, którzy ukończyli wznoszenie murowanej warowni. Od 1443 roku aż do 1790 roku pełnił rolę stołecznej warowni niezależnego Księstwa Siewierskiego będącego pod panowaniem biskupów krakowskich – książąt siewierskich.

Ale po kolei…

Pierwsza wzmianka o zamku w Siewierzu pochodzi faktycznie z 1337 roku, lecz jego początki nie zostały jeszcze jednoznacznie ustalone.

Najnowsze badania historyczne prowadzone od 2002 roku datują powstanie murowanego zamku na lata 1304-1337. Być może jego budowę należy wiązać z przypuszczalnym objęciem po 1311 roku samodzielnych rządów w Siewierzu przez któregoś z synów Kazimierza II bytomskiego – Mieszka lub Jerzego. Nie można również wykluczyć przeciągnięcia się prac budowlanych na wczesne lata panowania książąt cieszyńskich (1337-1359). Zasadniczy zrąb gotyckiego zamku składający się z cylindrycznej wieży ostatniej obrony – tak zwanego stołpu, zwieńczonych krenelażem murów obwodowych i budynku mieszkalnego, zbudowany został na zgliszczach spalonego, drewnianego gródka kasztelańskiego wzniesionego w 2 połowie XIII wieku. Zatem kwestia początków zamku wymaga dalszych badań historycznych i archeologicznych.

Pierwsza (przed 1443 roku) niezależność Księstwa Siewierskiego nie trwała długo, gdyż już w 1337 roku Siewierz był w posiadaniu księcia bytomskiego Władysława, który w tym samym roku sprzedał Siewierz wraz z całym podległym mu terytorium Kazimierzowi I, księciu cieszyńskiemu. W posiadaniu książąt cieszyńskich zamek pozostał do 1443 roku, za wyjątkiem lat 1359-1368, kiedy to został sprzedany Bolkowi II świdnickiemu. Książę ten w 1367 roku gościł z dworem na siewierskim zamku.

W 1443 roku książę cieszyński Wacław popadłszy w kłopoty finansowe sprzedał Księstwo Siewierskie z zamkiem biskupowi krakowskiemu, Zbigniewowi Oleśnickiemu. Na mocy wystawionego wówczas dokumentu kupna-sprzedaży, na kolejnych biskupów krakowskich przelana została pełna władza książęca, jaka nad Siewierzem przysługiwała książętom bytomskim i cieszyńskim. Z racji tego biskupi krakowscy przyjęli świecki tytuł książąt siewierskich, a Księstwo Siewierskie nie zostało włączone do Polski, lecz stało się niezależnym tworem politycznym z własnym wojskiem, surowym prawem, szlachtą, gospodarką, monetą. Ustrój Księstwa Siewierskiego w latach 1443- 1552 podobny był bardziej do ustroju ówczesnych państw zachodnioeuropejskich niż Polski, natomiast w okresie 1552-1790 ewoluował do formy zbliżonej do monarchii stanowej.

Na początku 1444 roku, nie godząc się z przejęciem Księstwa Siewierskiego przez biskupa krakowskiego, książę raciborski Mikołaj podstępem opanował zamek siewierski i odparł w nim oblężenie wojsk małopolskich wysłanych przez Oleśnickiego z odsieczą, a dowodzonych przez podkomorzego krakowskiego Piotra Szafrańca. Wojska raciborskie pozostały na zamku do lata 1445 roku, i po pertraktacjach wydały go w ręce Oleśnickiego. W 1450 roku zamek siewierski odparł wielki szturm wojsk księcia na Toszku – Przemysława, wspomaganego przez najemne oddziały rycerzy rozbójników. Natomiast w latach 1452-1453 bezskutecznie podchodziły pod niego oddziały Bolka opolskiego i ponownie Przemysława.

Jakieś oddziały wojsk widzimy na horyzoncie… czy czeka nas oblężenie?

Do tych wojsk jeszcze powrócimy, tymczasem kontynuujemy wątek historyczny;

Pod rządami biskupów krakowskich w siewierskim zamku ogniskowało się życie polityczne i kulturalne Księstwa Siewierskiego. Zamek stał się książęcą siedzibą biskupów i ich dworu, siedzibą urzędów; starosty, kanclerza biskupiego i sędziów. Przechowywano w nim całe archiwa; księgi ziemskie, grodzkie, wreszcie trybunalskie. Zamek pełnił rolę miejsca schronienia dla szlachty i mieszczan siewierskich na wypadek wojny. Posiadał stałą załogę wojskową. Ponieważ biskup krakowski noszący jednocześnie tytuł książęcy , z racji sprawowanego urzędu głowy Kościoła krakowskiego musiał często przebywać w Krakowie, w jego imieniu pełną władzę nad zamkiem i całym Księstwem reprezentowali stale tu rezydujący starostowie.

A my już opuszczamy wnętrze zamku i kierujemy się do obozu zauważonego z murów twierdzy 😉

Strach się bać… ale zaryzykujemy 😉

Tymczasem…

Biskupi przebudowują gotycki zamek, zarówno pod kątem rezydencjonalnym (przebudowa renesansowa Piotra Tomickiego i Jana Latalskiego w latach 1524-1537 związana z wyburzeniem stołpu i budową skrzydła zachodniego i południowego) jak i militarnym (przebudowa Jana Konarskiego w 1518 roku – barbakan i mury parkanowe, którymi opasano zamek u jego podstawy tworząc tym samym taras dla dział).

Około 1625 roku na zamku rozpoczął działalność Trybunał Siewierski. Sądy w Księstwie Siewierskim słynęły ze swej surowości. Znane jest do dziś powiedzenie; „Bij, kradnij, zabujaj lecz Siewierz omijaj”. W tym powiedzeniu ukryte są trzy główne przestępstwa , za które groziła kara śmierci – pobicie, kradzież, morderstwo. W lochach baszty przetrzymywano więźniów czekających na wyrok lub za mniejsze przewinienia.

Obejdźmy zatem zamek by sprawdzić, czy nie czyha na nas jakieś niebezpieczeństwo…

W okresie wojen XVII i XVIII wieku zamek był wielokrotnie wykorzystywany militarnie. W okresie ”Potopu” szwedzkiego (1655-1660) na zamku kwaterowały oddziały Stefana Czarneckiego, a podczas Konfederacji Barskiej (1768-1772) stacjonował tu z wojskiem Kazimierz Pułaski.

Ostatnia wielka przebudowa zamku miała miejsce na przełomie XVII/XVIII wieku. Dokonana została ona przez biskupów Jana Małachowskiego i Felicjana Szaniawskiego (między innymi budowa skrzydła wschodniego i barokowej kopuły na baszcie).

Zajrzyjmy już do obozu rycerskiego…

Okazało się, że w rozbitej wiosce panuje pełna harmonia, a życie toczy się tu jak za dawnych lat. Brakowało tylko we wsi rycerzy. Okazało się jednak, że mierzą się z wrogiem u podnóża twierdzy. Zaraz do nich dojdziemy i zobaczymy jak idzie im walka wręcz, tylko dokończymy rys historyczny…

Na mocy uchwał Sejmu Wielkiego (1788-1792) Księstwo Siewierskie zostało włączone w 1790 roku w skład Rzeczpospolitej. Zamek przejęty na rzecz skarbu państwa miał pełnić nadal rolę centrum administracyjnego ziemi siewierskiej, jednak III rozbiór Polski i zajęcie Siewierza przez Prusy pokrzyżowały te plany. W latach 1795-1807 na zamku Prusacy urządzili manufakturę sukienniczą. Po wyparciu Prusaków z Siewierza i włączeniu go w skład Księstwa Warszawskiego, a od od 1815 roku Królestwa Polskiego, zamek opuszczony samoistnie popadł w ruinę. Pod dachami stał stał do połowy XIX wieku, kopuła na baszcie istniała do 1870 roku, natomiast prawie w komplecie mury stały jeszcze na początku XX wieku.

Na koniec zapraszamy na obiecaną wcześniej walkę rycerzy…